Blog

Als ik dementerende ouderen in het verpleeghuis bezoek gaat het niet altijd om het inhoudelijke van een gesprek. Het komt meer aan op mijn respectvolle houding, hoe ik de lacunes in vermogens en geheugen niet storend laat zijn, maar vanzelfsprekend in de conversatie weg laat vallen. Hoe mensen een gevoel te geven een waardevolle interactie te hebben met een medemens.
In rust, in aandacht, in liefdevolle aanwezigheid.
En ja, de volgende keer weet iemand mijn naam niet, niet wat ik kom doen, en wat we hadden besproken, maar wat blijft hangen is onze vertrouwdheid. Het voelt goed. Dat vind ik al heel wat!

Vandaag bezoek ik een man van 90. We hebben elkaar 1,5 jaar geleden leren kennen, via anderen en sindsdien kom ik regelmatig een praatje maken. Hij was altijd een sportieve man en is in goede conditie gezien zijn leeftijd en kwalen. Helder van geest en kritisch. Als ik hem vraag hoe het met hem gaat vertelt hij dat de ouderdom hem parten speelt. Hij neemt minder initiatief en merkt dat er dan ook minder vanuit de buitenwereld naar hem komt. Er zijn lege uren, lege dagen. Als het zo stil is voelt hij zich eenzaam. En dan volgt meteen het gevoel dat het allemaal niet meer zo hoeft. Het mag wel ophouden. Hij voegt er aan toe dat hij niet iedere dag bezoek hoeft, als er maar iets is waar hij naar uit kan kijken.

Zo simpel verwoord, en zo raak. Hij geeft woorden aan de grond van mijn beroep als humanistisch raadsvrouw, als geestelijk verzorger. Dit is precies wat ik doe voor mensen, ik ben er even, en mensen kijken uit naar de volgende keer. Het is niet altijd crisisinterventie of probleemgericht handelen. Gewoon er even zijn en een keer terugkomen. Het is moeilijker om bij eenzame mensen er alleen maar te zijn, dan om te zoeken naar een oplossing. Daar moet je geestelijke weerbaarheid voor hebben. Samen uithouden van wat er is en niet interveniëren. De dankbaarheid is groot.

Een vrouw van 90 vertelt me dat ze haar man heeft verloren en haar zoon. We kijken even bij de foto’s op het kastje. Twee vrolijk lachende gezichten. Het meest dierbare dat ze nu kwijt is.
Mevrouw vertelt over haar dochter die veel voor haar doet. Maar er zijn ook conflicten.
Het ergste is dat haar dochter haar zo betuttelt. Haar aanspreekt als een kind en voor haar bepaalt.

Natuurlijk is ze soms vergeetachtig. En ze heeft iets langer nodig om te reageren op een vraag of gebeurtenis.
Maar ze heeft nog de beschikking over haar volle verstand. En ook al kan ze met haar lichaam weinig, ze is rolstoelafhankelijk, haar geest is nog dezelfde.
Omdat alle familieleden ziek zijn of overleden heeft ze alleen haar dochter nog. Soms krijgen ze ruzie, als mevrouw zich verzet tegen de betutteling en wil laten weten dat ze zelf een mening heeft.
Maar ze is doodsbang dat de dochter beledigd raakt en zich terugtrekt. Ze heeft verder niemand en is totaal afhankelijk van de hulp die haar dochter geeft.
In eerste instantie dacht ik nog dat ik iets voor haar moest bedenken, over een andere houding of een manier om haar dochter duidelijk te maken dat dit niet de manier is om met moeder om te gaan. Maar langzaam drong het tot me door. Ze zei het letterlijk: “Ik heb iemand nodig om hier over te kunnen praten. Iemand waarbij het vertrouwd is. Iemand die de tijd heeft om mij mijn zinnen te laten formuleren, mijn gedachten te ordenen.”
Mevrouw wilde niet dat ik iets zou doen voor haar. Er zijn, en luisteren was voldoende. Een vertrouwd persoon zijn die af en toe langskomt en waarvan ze weet dat ze kan spuien wat haar dwarszit.
Ik denk met angst en beven aan bezuinigingen en ideeën van management dat geestelijke verzorging iets is dat uit de tijd is of luxe. Ik maak dagelijks mee dat het belangrijk is dat er een vrijplaats is voor mensen om hun verhaal kwijt te kunnen.
Als je het wilt hebben over bestrijding van eenzaamheid: dit zijn de tools die we al hebben, waarom dit weggooien en er wat anders voor zoeken? Geestelijke verzorging wordt op verschillende plekken wegbezuinigd en tegelijk moet er van alles opgezet worden om eenzaamheid te bestrijden.
Het spreekwoordelijke kind met badwater.
Ik ben blij dat ik nog een wapen mag zijn in de strijd tegen eenzaamheid.

Mij bereikte een verzoek om op bezoek te gaan bij een vrouw op de psycho-geriatrische afdeling van het verpleeghuis. De reden was dat zij aan had gegeven dat zij dacht dat zij snel zou sterven en zij hoorde kerkklokken. Hier werd zij onrustig van. Vandaar een gesprekje met de geestelijk verzorger.
Het is mijn ervaring dat dementerende ouderen een korte aandachtsboog hebben. Daarom had ik afgesproken om 14.30 uur. Ik moest om 15.30 een scholing geven bij het ROC, en ik dacht het in 45 minuten ruim te kunnen doen.

Mevrouw lag nog op bed toen ik kwam. Zij moest even bijkomen van de slaap. Het is altijd spannend om als een relatief buitenstaander vragen te stellen over de intieme dingen zoals sterven en dood en angsten.
Daarom begon ik met mevrouw op haar gemak te stellen door te spreken over de mooie kamer, al gauw kwamen we op haar jeugd. Er ontstond een goede sfeer.

Ik keek haar kamer rond met het commentaar, ik zoek naar aanwijzingen over uw religieuze achtergrond, o ja, ik zag een kruis hangen met een figuur er aan. U bent katholiek?
Mw. vertelde over haar relatie met kerk en geloof. Ik relateerde aan haar hoge leeftijd en vroeg hoe zij stond tegenover eindigheid en of zij angsten had. Daarbij liet ik weten dat mijn achtergrond de humanistische betrof en dat dit in dit geval niet zozeer van belang was, het ging mij meer om haar eigen bronnen.
Eigenlijk had het gesprek alle potentie om een heel goed gesprek te worden, ware het niet dat ik mijzelf een tijdslimiet had gesteld. Doordat het gesprek werkelijk ging over gedachten rond leven en sterven was er ruimte nodig. Eigenlijk wilde ik nu de kern aanstippen en er een andere keer op verder gaan, als ik wat ruimer de tijd zou hebben.
Ik hield mijn horloge in de gaten en zorgde er voor dat mijn houding alle ruimte voor haar uitstraalde, maar van binnen was ik aan het rekenen: hoe sluit ik tijdig af.

Ik zal verder niet op de details ingaan, maar ik ben niet trots op wat ik in dat gesprek bewerkstelligde. Wat er miste was mijn open hart, iets waar ik altijd zo veel waarde aan hecht in mijn contacten. De openheid van het gesprek waarin alles kan gebeuren. De verbinding die ik leg met mijn hart, in plaats van mijn verstand.
Het is niet iets waar ik trots op ben, maar ik heb weer veel geleerd van dit contact. Het was een les voor mij.
De kracht van geestelijke verzorging is het ontbreken van een agenda. De ruimte die we kunnen maken voor wat er op dat moment van belang is bij een bewoner, dat is wat werkt. Ik was in de valkuil getrapt van het resultaat willen behalen. Nu ik  met mevrouw over haar angst voor de dood heb gepraat heb ik voldaan aan de wens vanuit de verzorging. De beleving van mevrouw was ondergeschikt aan mijn doelstelling.
Aan de buitenkant heeft het er aardig uitgezien en ik kan iets moois rapporteren. Niemand hoeft te weten hoe ik aan mevrouw voorbij ben gegaan. Misschien is zij zich daar niet van bewust geworden. Maar ik wel. We mogen nooit de mens ondergeschikt maken aan ons doel.

Emmy Davids, 24 maart 2013

Eenzaamheid is een hot item, we vinden volop symposia en publicaties. Er is veel behoefte aan input over hoe we eenzaamheid kunnen bestrijden. We zien steeds meer mensen vereenzamen. Aan de ene kant hebben we meer gevoeligheid ontwikkeld om dit te signaleren, aan de andere kant is het ook een gegeven dat onze maatschappij meer eenzamen voortbrengt. Mensen die de aansluiting steeds vaker gaan missen.
Oorzaken onder meer:

• De hoge eisen die deze maatschappij stelt.
• We moeten steeds vermaakt worden, we leren het af in stilte te verblijven, met onszelf te zijn.
• We zoeken oplossingen buiten onszelf, terwijl het gevoel van eenzaamheid zich binnen in ons bevindt.
• Hulp verlenen kan ook vereenzamend werken, heeft u weleens iemand op bezoek gehad die hulp wilde verlenen bij u? Hoe voelde dat?

Tegenwoordig houden velen zich bezig met het thema eenzaamheid. Dat was anders in de tijd dat ik het koos als onderwerp voor mijn onderzoek aan de Universiteit voor Humanistiek. het was het jaar 1999, er was nog niet zoveel over, de studies van Steemers van Winkoop, Jenny Gierveld. Ik zocht naar meer kennis, binnen de psychologie, psychiatrie, in de literatuur. Er was best wel wat, als je maar zocht, maar er waren geen vormen om de inhoudelijke kennis over te kunnen dragen.
In de loop van de jaren hebben de training eenzaamheid een steeds meer solide basis gekregen. Bieden ze betere handvatten voor mensen die iets willen doen voor eenzamen.
Meestal moeten we meer afleren dan aanleren.
We moeten afleren te betuttelen, het beter te weten, dingen uit handen te nemen. Er is ook veel aan te leren, inzicht in eenzaamheid, gesprekstechniek, houdingsaspecten, kennis van de eigen valkuilen in het werken met eenzamen.
Waarom is eenzaamheid nu een hot item en waarom willen zoveel partijen ineens er iets mee doen? Ik denk dat we ons nu bewust worden van de gevolgen van hoe we onze maatschappij inrichten. En dan heb ik het niet over de open deur van het vergevorderde individualisme. Ik denk ook dat eenzaamheid vaker voorkomt omdat we zulke hoge eisen stellen, alleen al aan de passieve deelname aan deze maatschappij.
Voor alles wat je wilt moet je kennis vergaren: voor gebruik van openbaar vervoer, het regelen van elektriciteit, een telefoonabonnement. Wij vinden het al normaal in deze maatschappij dat je moet uitkijken voor truukjes en oplichtingspraktijken. Als je zo stom bent om iemand te geloven met een mooi verhaal dan ben je zelf de schuld. Regels volgen elkaar op en veranderen jaarlijks: sparen, belasting, aanvraag hulpmiddelen….
Mensen voelen zich niet meer thuis in een maatschappij waar verandering regel is. Ze gaan de boot missen en  laten hem ook gaan. Dan maar liever de deur dichthouden. Geen hulpverleners meer over de vloer, want ze halen alles overhoop. Geen mantelzorgcompliment meer aanvragen, niet meer naar de gemeente…
We hebben de menselijke maat verloren. Dit is een maatschappij waar je alleen aan kunt deelnemen als je bovengemiddeld vaardig bent. Ik denk dat er fundamenteel anders tegen onze samenleving aangekeken moet worden. Zodat we weer tijd overhouden om met elkaar in contact te komen, iets te doen met en voor de buren. Zodat we weer worden aangesproken op ons mens-zijn en niet op ons nummer/inlognaam/wachtwoord.
Zolang we daar niet op inzetten hebben we het nodig om te doen wat we kunnen tegen eenzaamheid.
We gaan door.

In deze verklaring laat Davids Training & Support u weten dat er zorgvuldig met uw gegevens wordt omgegaan en wij zorgen ervoor dat de persoonlijke informatie die u ons verstrekt, vertrouwelijk wordt behandeld. In het kort komt onze privacyverklaring er op neer dat we uw persoonsgegevens:

Wat moet ik hier nog?

Kwetsbaar en diepgaand moment

Haar verhaal

Gehoord zijn